hejên
Serincdandinêkî rexneyî le pertûkokey “Nîgayek le êsta û Xewnêk bo sbey”î merîwan wirya, aras fetah, bextyar ‘elî, rêbîn herdî/ beşî bîst u yekem
Pêncem abûrî û newt û syaset
1- abûrî û syaset
Sîfetî hereserekî em peywendîyeş brîtîye le têkellkirdnêkî trisnakî abûrîyû syaset be yektirî, bekarhênanî syaset wek amrazêk bo bedestihênanî deskewtî aburîy, bestnewey mewqî’e syasîyekan be twanay girtnedestî prroje abûrîyekanewe. Li 69
Bedbextî lewedaye, ke mrov le ştêk tênegat û bkewête hewllî tîorîzekirdnî tênegeyîştnekanî ya bew corey ke xoy têdega ya deyewêt awa nîşan bdat. Wek pêştir wtim ramyarî borcwazî brîtîye le fêll û hunerî desellatdarî û desellatîş amrazî parastinî pêgey abûrî û komellayetî tak û çîn û twêjekan. Bem pêye hemû desellatêk pêdawîstîyekî jêrxanî abûrî deyhênête bûn, ya be watayekî dîke ramyarî wek serxanêk bo wellamdanewe be jêrxanî abûrî dêtebûn. Katêk jêrxan leser bnemay nayeksanî behremendibûn û nayeksanî komellayetî ronrabêt, serxan natwanêt pêçewaney jêrxanekey, sabatî parastinî dadwerî bêt. Be watayekî dîke bûnî serwerî kesêk ya çînêk beser kesêk ya çînêk û komellgeda tenya detwanêt leser bnemay nayeksanî û nadadwerî takekan û çînekanî komellge westabêt.
Abûrî û ramyarî, qapax û serqapaxî yektrin û bebê yektir natwanin bûn û watayekî dîkey serbexo bedestewe bden. Îtir nazanim be kame tîorî û be kame lojîk nûseran be teman dîwar le nêwan abûrî û ramyarîda hellçnin û kesanî xawen pêgey abûrî bxene perawîzî ramyarîyewe û ramyaranî desellatdar le pêgey abûrîyan damalln?
Le dunyay ketwarîda kesêkî ramyarî pêge dyar û berz peydanabêt, ke xawenî pêgey abûrî dyar û berz nebêt. Ba nûseran serêk bkêşne encumenekanî desellatdaranî emerîka û bzanin çî û kê le piştî kesanî postdarewe xoy mellasdawe. Eger be zmanêkî sakar pênasey kesanî ramyar bkeyn, ewa be kurtî û kurdî debne ramkar û hemû desellatdarêk pasewanî sermayeye begşitî û sermaye û ple û payey xoyetî betaybetî. Eger pêman wabêt, ke kesanêk dên û benyazî dakokî le berjewendî zorîney bêbeş û bêdesellat, rojane çend katjêrêk le temenî xoyan be xorrayî terxanî çenebazî deken, ewa bûneweranî wa dabraw le pêgey abûrîy û komellayetîyan tenya le efsanekanda ya beheşte xeyallîyekey torat û încîl û quranda peyda debin!
Nûseran detwanin sernicî muçe û pişkî taybetî serok û şalyaranî wllatanî dêmokrat bden, ke be hoy lobîgerî bo kompanîyekan beryandekewêt, emeş wek padaştî pabendî piştîwanî û pêdagrîyane lew bername û rîformaney ke le berjewendî kompanyakanda le parlemanekanda deyken. Nûseran deyanewêt cadû le xellk bken û bllên desellat nwênerî hîç çînêkî komellayetî nîye, hejarêkîş wek dewlletmendêk, nexwêndewarêk wek ekadêmîstêk çansî geyîştin be desellat û nwênerayetî parlemanyan heye ya dewllet be hawsengî piştîwanî le her dû la dekat. Em pagendeye ewende swaw û êkispayere, tenanet dahênerekanî nawêrn bekarî bern, çunke ewendey cwênrawetewe, hellbzirkawe û le kellk kewtuwe. Desellat her reng û her nawêkî hebêt, parêzerî berjewendî û pêgey berterî abûrîy û ramyarîy û komellayetîy çîn û destebjêrêkî balladeste. Lêreda tenya ewende bese ke amaje be rollî dewllet begşitî û mîrî û dezgekanî daplosînî be taybetî le katî mangirtin û narrezayetîye krêkarîy û cemawerîyekanda bkem, ke hemû hêzî rageyandin û serbazî û polîsîyan bo têkişkanî dexenegerr, bellam katêk ke kompanîyekan û xawenkarekan krêkaran derdeken, sûkayetyan pêdeken, mafîyan dexon û tendrustîyan dexene metrisîyewe û jînge têkdeden, awekan pîsdeken û daristanekan lenaw deben û derman û çeke nwêyekanyan, leser mrov û jînke û ajell taqîdekenewe, ewa dewllet û mîrî û parleman û hêze serkutgerekanyan bawêşk deden! Aya hêşta desellat bêlayene û detwanêt bêlayen bêt û dewlletî baş bûnî heye ya detwanêt hebêt?
Emeşwaykirdwe dezgakanî hukimkirdnû dezgakanî parepeydakirdin le wllatekeda beşêweyekî trisnak çûbin benawyekda. L70
Be rastî min le dezgekanî parepeydakirdin tênagem, çunke dekrêt be serperiştgerî xêzanêk ke bexêwgerî malle bllên pare peydager, leberewey ke becorêk naçare twanay cesteyî ya hoşî xoy be kesanî dîke bifroşît û le beramberîda krêyek werdegrêt û dwacar pêy dewtirêt nanawerî mall ya parepeydagerî mall. Bellam desellat frroşerî hêzî kar nîye û naçarîş nîye, bellku mşexor û dzî rencî xellk û parêzerî mşexorî kesanî balladeste, ke leser rencî kesanî bindest dejîn, boye le brî dezgey parepeydager, dezgey bacgir û şalyargey darayî hen! Eger le brî komellge û dewllet, qse le xêzanêkîş bkeyn, ke leser heman şêwe û be heman şêwazî karkirdnî sîstemî çînayetî damezrawe û bçûktirîn xaney pêkhênerî sîstemî serwerî çînayetîye, ewî lewêda pêgeyekî abûrî ya derametî nebêt, ewa qsey narrwat û milkeç debêt. Boye xobexo û wek drêjey rewtî xawendarêtî û dewlletmendîy, pêwîste desellatdaran bo parastinî rêwşiwên û msogerîy dahatûy serwerîyan, kutekyan bedestewe bêt, ke lem keyseda dewllet û mîrî û dezgekanî wek parleman û cêbecêkirdin û rageyandnin. Xo eger pênawêk bo kutek û serwerî nebuwaye û pêwîst nebuwaye, ewa xewbînîn be cyakirdnewey ew dezge û organaney ke nûseran be “parepeydaker”yan nêw deben, pêwîst nedebû û serbexo debûn. Bellam ta katêk ke pênawêk bo naserbexoyî (serwerî çênayetî) le arada bêt, ewa hîç dezgeyekî berrêweberayetî natwanêt serbexo û komellayetî bêt!
Wate to nabêt serokî hkumetbîtû birryare syasîye gringekanî wllateket ledestdabêt, bellam lejêrîşewe desellatî ewet hebêt hemu rîkewtne abûrîyekan kontrollbkeytû bîdene ew karganey mullkî xotin ya mullkî ew kesanen ke legelltda şerîkin, yan mullkî hawrê syasîyekanî tirtin. L71
Nûseran, herwa ke nêwî çîn û twêje komellayetîye bindestekan degorrn be “grupî komellayetî”, le beramberî eweşda dahênanêkî dîke tomar deken û sermayedaran nawdenên “berrêweberanî kare abûrîye serekîyekan” û lem rêgeyewe deyanewêt pallpişt bo bêlayenî desellat drust bken û quluqaçî sermayedaran lew lîtaweda, ke nûseran purtubolley araste deken, derbikêşn û pak bkenewe. Eme karêkî esteme, çunke dewllemend ke kurtikrawey dewlletmende, bebê sepandinî yasakanî dewllet û desellat natwanêt xellkî bêbeş le saman û dahatî komellge (krêkar û fermanber û ..tid) naçar bekarkirdin le pênaw sûdî xoy bkat. Be kurtî wirdegîrîyekî lew çeşne, beşêk nîye le şerrî xellkî djî monopollkirdnî desellat û abûrî le rêgey nwênerayetî sîstemekewe le nawçekeda, bellku şerrî beşêkî sîstemekeye djî beşekey trî û pêywaye lew tallan û gendellîyeda mafî xoy nedrawetê. Em core rexne rwalletîyane le nadadwerî le sayey desellatdaranî herêmda, rojane be zor zman xoyan derdexen; “şar kewtuwete jêr destî ladêy”, “nezan û nexwêndewar wllat berrêwe deben”, “kesanî şayiste lecêy şayisteda nîn”, “bazar qorixkrawe û mafî kêbrrikêy sermayeguzarî nîye” û zor wirdegleyî tir, ke hîç kat rexnekanyan brrî regurrîşey nadadwerîyekan naken. Çunke ew ramyare xawen berterîyaney êsta le desellatdan, wek destebjêrî roşnibîrî wirdegîr, eger le şwênî opozsyonda bûnaye, bedillnyayyewe heman purtubolley nûseranyan dubare dekirdewe, herwek serokanî lîstî kompanyay wşe, ke18 sall beşêk le gendellî bûn û ke hatneder ya derkran, kewtne dawakirdnî beşî zyatir û xoyan be mafxuraw dezanin û pêyanwaye le serkewtnekanî (înk)da rollî zoryan hebuwe û le destkewtekanda kembeş krawn! Aya wirdegleyî û purtubolley wa hîç peywendîyekî be xwastî dadperweraney xellkî çewsaweewe heye?
Le her şwênêkî dunyada sîstimîkî lem babete drustibû, îdî rêge bo hemû şêwaze gendekanî bekarhênanî desellat xoşdebêtû desellatdarêtîû karî mafyayane bezehmet leyekdîcyadebnewe. L71
Aya nûseran bem pêwere amaden, rexne le ramyaranî brîtanya bigrin, ke skandallî gendellîyan zor kesî wek em nûseraney lall kird? Nûseran weha qse lew bare deken, ke le dunyada degmen bêt û kem rûydabêt. Boye deyxene xaney egerewe. Bellam rastî rûdawekanî ne çendan dûrî sîstimî sermayedarî, bellku tenya hî dû sallî raburdû le ewrupay lankî dêmokratîye nwênerayetîyekey nûseranda eweman nîşan deden, ke aweke le serçawewe lêlle û hîç çirkeyekî berrêweberayetî çînayetî bebê gendellî û karî jêrbejêr û mafyayî û kuştubirr û pîlangêrî û mafixwardin tênaperrêt. Herweha drustibûnî weha sîstemêk ne destêkî asmanî drustîkirduwe û ne le derewey wîst û pêdawîstî sîsteme cîhanîyeke û kompanyacîhanlûşekanî û serleşkrekanîyewe drust buwe, bellku destkird û dyarî pêşleşkranî nyolîbrallîzm û bazarazadekeyane le nawçekeda û ewî pagendey cyawazbûnî lîbrallîzmî borcwazî tek ewey ke êsta le kurdistanda heye û rûdedat, bkat, ewa wek gobliz tenya nyazî xollkirdneçawî xellkî jêrdeste û çewsawey heye!
Em doxe wadekat hîç ştêk lewllatekeda leşwênî xoyda nebêt, ne aburyekey abûrîyekî rasteqînebêtû xellk bzanêt serwetû samanî neteweyî çîyew çon peydadekrêtû çon serifdekrêt, ne syasetekeşî çalakîyek bêt serqallî bedîhênanî qazancî giştîû xwastî giştîû pêdawîstîye giştîyekanî xellk bêt lewllatekeda. L71
Abûrî rasteqîne û narrasteqîne çîye, dekrêt nûseran ew erke bdene berxoyan û ewe bo xwêner şîbkenewe?
Layenîkem zorîney em nûserane pêyekyan le ewrupaye û le sê wllatî ewrupî cyawazda becorêk komekî komellayetî (sosyal) werdegrin û sallanêke lewê dejîn, aya detwanin be ême bllên ew komeke le kwêwe dêt û dahat çon dabeş dekrêt û çendî beşî xercî komellayetî û tendrustî û perwerde û çendî ber xercî serbazî û bandekanyane le derewey wllatekeyan, ya cyawazî xercî serokan û bêkaranî wek xoyan çende, sercemî giştî dahat û bacî giştîy wllat be wirdekarîyewe çende?
Eme piştgîrî lew nadadwerî û gendellîyey berrêweberayetî û mşexorîye darayye nîye, ke desellatdaranî herêm le pêşenge ewrupîyekanyanewe boyan mawetewe, bellku tenya nîşandanî rûy rastî ştêke (sîstemî parlemanî le ewrupa û emerîka), ke nûseran be narrastewxo deykene olguy xewnekanî takî narrazî komellgey kurdistan!
Leher şwênêkîşda nuxbey syasîû nuxbey abûrî bûn beyek, lewêda syaset kurtdebêtewe bo dzîkirdnû çalakî mafyayîû nîmçe mafyayî. L72
Eger xwêner sernic bdat, debînêt nûseran le tewawî manîfêstekeyanda, xoyan le çûne bnewanî griftekan ladeden. Be boçûnî min be mebestewe xoyan lewe ladawe û tenya xoyan be rwalletî pirsekanewe xerîkkirduwe. Egîna ewî rojêk beşdarî partayetî ya karî ramyarîy kirdbêt, ewe dezanêt, ke grift le têkellbûnî destebjêrekanda nîye, bellku le bûnî xudî destebjêrîdaye, lewedaye ke kesanêk leçaw kesanêkî dîke berterî abûrîy û ramyarîyan pêdedrêt; kesanêk birryar deden û kesanêkî dîke debêt cêbecê bken; kesanêk kardeken û bac deden, kesanêkî dîke mşexorî leser deken. Dzî û gendellî û bandî mafyayî û kuştubirr û zîndan le mindalldanî sîstemêkda deperwerdirên, ke leser nayeksanî û nadadwerî westawe û nûseran beteman rewayetî pêbden!
Destebjêrî ramyar kêye û le kam goşey asmanewe barîwe? Ewey nûseran beteman be cyakirdnewey destebjêrî ramyar û bûnewerêk benêwî “roşnibîr” pêyhestin, cadûkirdne le xwêneran be lebêjingdanî aw! Eger roşnibîr be kesêk butrêt, ke le bwarî abûrî û ramyarî û kultûrî û fîlosofî û edebî û hunerîy û tendrustî û .. Hitd derkî roşintir û frawantirî heye, ewa desellatdaranî ewrroke, roşnibîrî ramyarî çînekeyanin, herwek çon nûseran roşnibîrî edebî û fîlosofî çînî “berrêweberanî kare abûrîye serekîyekan”n!
Lêreda namewêt lîstêk le têkellî destebjêrî ramyar û kemayetî sermayedaran, ewey nûseran be “berrêweberanî kare abûrîye serekîyekan” nêwî deben, bnûsmewe, tenya ewende bese nûseran ew erke bkêşn û le wêbgerî kompîwterekeyanda zanyarî le dway zanyarî lemerr serokkomar û şalyaranî emerîkî, serokşalyaran û şalyaranî ewrupî wek sertopî destebjêrî ramyarî nîolîbrallîzm, bgerrên û bînin, kên ewaney ferrmanrrewayî em dunyaye deken û rawêjkarekanyan kên!
Eger bepêy seretakanî lîbrallîzmî borcwazî bêt, ke nûseran le kurdistan bûnete beşêk le qsegeranî; mîrî pasewanî şewaney pêge û sermayey “berrêweberanî kare abûrîye serekîyekan”e û hîç kat ew pasewanîye le rêy xudada nîye, bellku berjewendî çînayetî le pişteweye û ke be aşkraş ramyare lîbrallekanî dunya pişkî sermayyeyan le bazarda heye, corc buş û dîkçînî, ke beser nûkî rokête jîrekanîyanewe nîolîbrallîzm û dêmokrasîyekeyan hêna, baştirîn nmûney ew destebjêre dûdîwe ramyarî û abûrîyen!
Eger lewaneş bguzerêyn, pirsyarêkî çeqawesû yexeman degrêt; katêk ke nûseran çend laperreyek pêştir deselladaran û ramyaranî kurd leser nexundewarbûn û narroşnibîrbûn serkone deken, îtir çon lêreda daway cyayî destebjêrî ramyar û destebjêrî “roşnibîr” deken? Aya eme bellgey roşnibîrbûnî ramyaran, wek roşnibîranî çînî borcwa nîye? Eger na, edî roşnibîranî ew çîne, ke be kemayetîyekewe twanîwyetî cîhan jêrçepok bkat, kên?
Hengawîkî gringî drustkirdnî sîstimêkî syasî ke tyayda hem abûrî wek kayeyekî serbexow hem syaset wek kayeyekî serbexo karbken. Emyan kar lewîtiryan bkatû tendrust geşeypêbdat, bellam hergîz nebin beyek. L72
Abûrî wek kayeyekî serbexo le ramyarî û ramyarîş wek kayeyekî serbexo le abûrî, meger le dûrgey (waq waq)î xewnî nûseranda bûnî hebêt! Katêk ke ramyarîy amrazî parastinî berjewendîye abûrîyekan nebêt, dekrêt bzanîn pêdawîstî bûnî destebjêrî ramyar le sîstemekeda çîye û ew erkaney ke pêdawîstî ewyan hênawete bûn, çîn? Ya rîzkirdnî ew ristane her tenya bo pirrkirdnewe û qebaredane be manîfêste çwarqollîyekeyan, çunke nûsînewey riste û peregraf û laperrekanyan be kontrat girtuwe!