Hejên
Serincdandinêkî rexneyî le pertûkokey “nîgayek le êsta û xewnêk bo sbey”î merîwan wirya, aras fetah, bextyar ‘elî, rêbîn herdî/ beşî bîstiwduwem
2- newt û desellat
Penca sallî rabridû nîşanîdayn abûrî newt detwanêt desellatêkî gewrew trisnak be hêze syasîye baladestekan bbexşêtû leberamberîda desellatî xellkû komellga beşêweyekî trisnak lawazbkat. L73
Ewey sruştêkî dîktatorî be rjêmî wllatanî xawen newt ya rastir bllêyn pasewananî bîrenewt debexşêt, pêdawîstî dabînkirdnî wzey herzan û zoruzebende bo wllatanî zilhêzî xawen pîşesazî otomebêlsazîy û lew bareweş cengekanî sedey raburdû be cengî otomebêll nasrawn û bîrenewtekan şademarî drêjepeydakirdin û peresendinî otomebêlsazî û dagîrkarî cîhanin lew pênaweda[7]. Eger sernicî cenge cîhanî û nawçeyyekanî sedey raburdû bdeyn, debînîn, ke cengî pawanixwazî pîşesazî û dagîrkirdnî serçawey wze û bazarekan bûn û dewllete împiryalîstîyekan bo msogerî berjewendîyekanyan be hemû şêweyek piştîwanyan le kudeta serbazîy û rjême dîktatorekan kirduwe. Katêk ke wllatanî pîşesazîy pêşkewtû bo drêjedan be çepawillgerîyekanyan pêwîstî bêçenduçûnyan bem xwêne hebêt, îtir asayye, ke komelêk çeqokêşî wek be’sîyekan le kudetayekî serbazîda swarî mlî xellk bken ya çend serokxêllêk bkene pasewanî bîrenewtekanî kendawî ‘erebî-farsî. Alêreweye, ke newt debête bexşerî ew hêz û twanaye. Raste newt alltûnî reşe û twanabexşe, bellam ewe newt nîye, ke rjêmekanî ew wllatane dekate dîktator ya wllatanî newtdar dekate paşkoy wllatanî pîşesazîy pêşkewtû û kiştukall û pîşesazî nawxoyan lawaz dekat, bellku ewe pêdawîstî sîsteme cîhanîyekeye, ke bakûr û başûr, cîhan beser zilhêz û serleşkir û lawaz û pasewanda dabeş dekat û deyankate dîktator. Eger ‘îraq û kurdistan newtîşyan nebuwaye, hîç kat neyandetwanî bibne wllatanî piştbexobestû û daray abûrî serbexo, bellku be pêçewanewe deçûne rîzî ew wllatanewe ke newtyan nîye û hejarn û hawkat wek êstay ‘îraqîş paşkon!
Wek pêştir wtim, ewey ke pêy dewtirêt dêmokrasî ya kraweyî ramyarîy berhemî nebûnî newt ya berhemî xêrixwazîy dewlletmendan nebuwe û nîye û naşbêt, bellku berhemî xebat û huşyarbûnewey xellkin be maf û wîst û rêwşiwênyan. Egîna êstaşî letekda bêt, le emerîkay serleşkirî dêmokrasî borcwazîda reşpêst û sûrpêstekan rêwşiwênî komellayetî û abûrîy û ramyarîy pleçendyan heye. Êstaşî letekda bêt netewekanî wek skot û bask û ..tid her wek sed sallî pêşû hêşta le jêr sayey baladestî borcwazî netewekanî dîke her wek serdemî serwerî împratorîyekan mafî bekarbirdnî wîstî xoyan nîye. Êstaşî letekda bêt hêştake wllatanî xorhellatî efrîka û asya û emerîkay latîn becorêk bestrawnetewe be wllatanî dagîrkaryanewe[8]. Herweha bo ewey wllatanî xawenpîşesazî otomebêl paşekewtî newtî xoyan bo rojî tengane bparîzn, wllatanî xawennewtî trî nazlihêz naçar be paşkoyî û betallandinî samanî newtîyan deken, weha mamelle û destitêwerdanêk pêwîstî be çekmey asnîn heye bo ragirtnî xellkî ew wllatane lejêr çepokîy abûrîy û ramyarîy û paşkoyî bazaryan wek şêwazî dagîrkarî serdemî cîhangîrî nîolîbrallîzm û le her şwênêkîş pêwîst bêt, ewa leşkirkêşî le çeşnî ewey bo ser îwguslafya û efganistan û ‘îraq be birryarekanî piştberdey kompanya cîhanluşekan û peserindkirdin û rwayetpêdanî le rêgey (UN) û rewayetîdan be kuştubrrî xellkî ew wllatane lejêr pasaw û byanûy frîwderanewe, çendbare debêtewe[9].
Eger sernic bdeyn, debînîn em hokaranen, ke dîktatorî lew wllataneda behêz deken û raydegrin. Baştirîn nmûneş zemînesazî kudetay 1963î be’sîyekane beser qasmîyekanda û hellwêstî emerîka beramber pirsî kurd le sallî 1975da, ke bo ewan gring msogerîy newteke bû, nek mafî xellkî ‘îraq û serbexoyî kurdan. Ewe newt nebû, ke kudeta serbazîyekanî le xorhelatî nawerrast (‘îraq, êran, efganistan), asyay xorhellatî û başûr, le emerîkay latîn û efrîka drust û meyser kird, ewe newt nebû ke buwe hoy sepandinî desellatî mîlîtasîstî mîrîye kudetayyekanî ew wllatane, bellku ewe berjewendî abûrîy û ramyarîy împiryalîzmî emerîkî û rusî û wllatanî ewrupî bû, ke nexşekêş û hander û rahênerî roldaranî ew kudetayane bûn!
Raste bûnî newt buwe be hokarêk bo piştîwanî dewllete împralîyekan le desellate dîktatorekan, bellam bew core na, ke nûseran nayanewêt behîç şêweyek xoyan le binc û bnewanî pirsekan bden û tenya rwalletîyane ta ewênderê ke zyanî bo pezekanyan nîye, basîyan lêwedeken. Baskirdin le rollî newt le hêzdarî rjême dîktatorekanda, bebê binkollî pirseke û dwan le berjewendî kirryaran û tallangeranî newt le manewey ew rjême dîktatoraneda, natwanêt berhemhênerî ramyarîyekî dje dîktatorî bêt. Çunke eger pêdawîstî jyanîy pîsesazî otomebîlsazî û çeksazî û … Tid nebuwaye, ewa henûkeş le cêy şare awedan û balaxane hewirxurên û hutêle pînc estêrekanî wllatanî kendawî ‘erebî, komellêk reşmallî xêlle koçerekan dyar debûn.
Le nexoşxanekanî herêmda her heşt hezar kesû yek qerewêlleyan berdekewêt, lekatêkda le zorbey wllatanî drawsêkda bo her dû ya sê hezar kes, qerewêlleyek heye. Le zor şwênî kurdistanda qutabxane nîye ya kemew beşîkî zorî ew qutabxananeş ke hen, sê dewamyan tîڏadekrîtû polekanî xwêndin sîxnaxin bejmareyekî zor le qutabyan. L77- 78
Nûseran le brî rexne le sîstemî tendrustî û nebûnî bîmey dermanî û zorbûnî nexoşxaney taybetî û wêranî nexoşxane giştîyekan ya dewlletîyekan, dên û le kilk û popewe rexne le kemî qerewêlle degrin. Herweha le brî rexne le sîstemî otorîtîyaney perwerde û xwêndin, ke berradeyek naazadaneye, hêştake le kurdistan cyawazî peymangey mamostayan û peymangey polîs nîye û mamostay bêkar detwanêt bbête pasewanî zîndan û lesêdaredan û le beramberîşda polîs û eşkeneder detwanin wanekanî otorîtegerî sîstemî perwerdey kurdistan bllênewe. Tenya cyawazî eweye, ke le zîndanekanî herêm û ‘îraqda zîndanyan le sêdare dedrên, bellam le fêrgekanda xwêndkaran xoyan desutênin. Eger hemû gerrekêk xwêndnegeyekî têda bêt, hîşta hîç lewe nagorrêt ke sîstemî perwerde û fêrkarî herêm polîsyaneye û hêştake pabendî yasa û rêsakanî be’se û fêrgekan barhêner û perwerdegerî mrovî azadrrew û azadîxwaz nîyn, bellku nwêgerewe û perwerdegerî mrovî milkeç û şelaqweşên û paşrrewn!
Grifteke leweda nîye, çendayetî mamosta û fêrge bgorrît, bellku le çonayetî perwerde û wane witnewedaye, le cyawazî û serhelldanî fêrgey taybet û sîstemî nimre û hîraşîyaney perwerdeye. Lew sîstemeda xwêndkar berkare (obcêkt), nek bker (sebcêkt). Çareser awellakirdnî dergekanî xwêndinî arezûmendane û kotayîhînan be peywendî xuda û bendeyî mamosta û xwêndkare, lewêda ke xwêndin û perwerd debne amrazî rahatin û perwerdey mrovî azad, debne amirzay kotayî be bnemakanî milkeçî xwêndgekan bo serûy xoyan. Heweha çareser lewedaye ke çîtir amanc le amadekirdnî derçuwanî xwêndingekan, berrêkirdnî leşkirî krêkar û fermanber û takî gwêrrayell û mlekç bo sermayedaran û desellat nebêt!
Ger kertî taybetîş le pîşesazîy newtda beşdarîkrid, ewa debêt berdewam brrî sehmî dewllet le prroje hawbeşekanda le brrî kertî taybet gewretribêt. Parey newt debêt bixrêtegerr bo behêzkirdnî abûrî kurdistan begşitî le rêgay xistnegerê ew dahate le bwarî geşedan bekiştukallû pîşesazî bçukû mamnawendî ke helî karkirdin zyadeken, L79
Wek pêştir destinîşanim kird, ya eweta nûseran derkêkî roşnyan le ramyarî abûrî bazarazadî nîolîbrallîzm nîye, ke amancî yekemî destkotakirdnî desellate herêmîyekane le astî sermayeguzarî û destitêwerdanî kompanya cîhanluşekan û taybetîkirdnewey banke dewlletîyekan û kerte pîşesazîye dewlletîyekan, ya eweta ew druşme bêbnemayane le sayey desellatî borcwazî û nwênerayetî parlemanîda tenya wek pagendey hellbjardin û belarrêdabirdnî bzave komellayetîyekan rîz deken. Ewan dezanin û xoyan lewe gêl deken, ke gêrranewey rollî zyad bo abûrî dewlletîy û bernamerrêj, pêçewane sewllilêdane be arastey cîhangîrî nîolîbrallîzm. Ewey ke xellkî şarezûr û bazyan saxkerewey xeyar û tematey turkye û wllatanî trin, ewey ke şarekan sîxnaxin le poşakî natendrustî naylonî pakistan û çîn, ewey ke kurdistan buwete bazarî saxkirdnewey berhemî bêkellk û beserçû (êkispayer)î turkye û êran, asayîtrîn dyardey bûn be beşêkî bazarî kurdistane le sîstemekey nîolîbrallîzm. 18 salle kurdistan tenya le rûy ramyarî û serbazîyewe dagîrkrawî dawakarîye ramyarîy û serbazîyekanî turkye û êran û wllatanî dîke nebuwe, bellku meydanî terratênî sermayeguzaranî ew wllataneş buwe û le dagîrkarîy serbazyaney be’sewe gwastrawetewe bo dagîrkarîy abûrîy dewlletanî nawçeke û împiryalîzm.
Nûseran le modêlî berrêweberayetî (serxan)î komellda, xwazyarî dêmokratî nwênerayetîn û tewawî hewllîşyan bo pesendanî em serxaneye lay xellkî û xoşbawerrkirdnî takî narrazî komellge be azadî ketwarîy û yeksanî hemelayene û dadperwey komelayetî û dêmokrasî rasteqîne le sayey ew sîstemeda ke le ewrupa û emerîka balladeste. Boye pagendey fretir rollbexşîn be dewllet le kertî newt û bernamerrêzjî ke pêstir hatuwe, nakrêt peygîrane lêyan werbigîrêt û birrwa û mitmaney pêbbexşirêt. Çunke pabendibûn be sîstemî berrêweberayetî nîolîbrallîstî, destawellakirdnî kompanîye cihyanlûşekane le tallankirdnî saman û dahatî komellgekanda û mercî seretayyetî. Eger kesêkîş xwazyarî abûrî bernamerrêj û nawendîy û kontrollkrawî dewllet bêt, ewa debêt bgerêtewe bo ser modêle serxanîyekey rusyey caran (bollşevîkî) û rjêmî be’si û le baştirîn barda rjêmekey êstay kuba û vênzewîla. Hellbete eweşman lebîr necêt, ke herdem rêgey sêyem leberdem bzave komellayetîyekanda hebuwe û heye, ke şorrşî komellayetî û dêmokratî rastewxo û xoberrêweberayetî komelgekan û yekgirtneweyan le ser bnemay fêdralîzmî azad û nadewlletî be piştbestin be herewezîye abûrîy û kêllge û karxane û fermange û xwêndge û hawbeşîyekan. Em modêley kotayî tenya bo xwênere û min lewe dillnyam ke be kellkî destebjêrî ramkar û “roşnibîr” nayêt!
Lerrastîda kurdistan pêwîstî be bûnî dû dezga heye. Yekêkyan dezgayek bêt zyadey dahatî newtî têdahellbigîrêt betaybetî lekatêkda nirxî newt berzebêtewe em zyadeyeş le bwarî geşedanî giştî bejêrxanî abûrîda serifbikrêt. L79
Nûseran be perdepoşkirdnî dagîrkrawîy herêmî kurdistan û ‘îraq lelayen kompanîye cîhanluşekan û nawende birryarderekanî cîhan, dekewne rîzkirdnî çend prrojeyekî xewnawî û wênakirdnî cîhanî sermayedarî be cîhanêkî azad û pêkhatû le komellêk yekey serbest, ke her wllatêk têyda azadane birryar dedat û le rêkewtin û birryare xoyyekanîda serbexoyî xoy deparêzêt. Be birrway min weha herêm û wllatanêkî serbexo le sayey cîhangîrî nîolîbrallîzimda çîtir meger le efsanebafî em nûseraneda bûnyan hebêt.
Nûseran sîstemêkî bankî modêrn, pêşnyar deken, ke eger zor dûr nerroyn, detwanîn sernicî turkyey drawsê bdeyn, ke le dwamangekanî 1997 û 1998da bo ewey paş qeyrane abûrîyekey, sinduqî drawî nêwdewlletî û bankî cîhanî qerzî bdenê, beseryanda sepand, ke debêt bankekanî taybetî bkatewe û kotayî be sîstemî bankî dewlletî bhênêt û dergey parleman be rûy mercekanî ew nawendaneda awella bkat. Herweha sîstemî bankîy lewetey heye borcwazîyaneye û tenya ştêk ke goranî beserda hatuwe, taybetîkirdnewe ya bûne beş le banke cîhanîyekan û destkotakirdnî dewlletekan tyayanda gorrawe. Rêk pêçewaney xwast û pagendekey nûseran, ke wanîşandeden, sîstemî bankî dewlletîyan dewêt, ewey ke nêwî denên “dezgayek bêt zyadey dahatî newtî têdahellbigîrêt”, sîstemî bankîy modêrn, çîtir dewlletî nîye û ewey heye ta ew şwêney ke nîolîbralîzm twanîbêtî bazarekan dagîrbkat û parlemanî wllatan bkate xanî leşkrekanî, ewa yek sîstem serwere, ewîş sîstemî bankî taybetîye!
Înca nazanim serbexoyî ramyarîy ke birryarderî weha prrojegelêk bêt, le sayey paşkoyî abûrîy be hoy qerzekan û mîwandarî leşkirkêşîyekanewe, aya detwanêt merce sepawekanî ew nawendane pêşêl bkat?
Ewan xoyan lewe ladeden,rastî ştekan bdirkênin, ke ew banke modêrnane, aya bankî dewlletîn ya bankî taybetî û pişkdarîy nawende cîhanluşekanî wek bankî cîhanî? Herweha pêman nallên ew banke modîrnane cyawazîyan le bankekanî êsta çîye, aya qerzî bêsûd be xellkî deden, ya piştîwanî dewllete nîştmanîyekey nûseran deken, lewey paşkoy banke cîhanluşekan nebêt? Eger emane nîn, edî sûdî ew banke modêrnane bo xellkî çîye û çî le barudoxî êsta degurrn? Aya nûseran bankekanî ewrupa û emerîka be modêrn nazanin, eger wellam erêye, bo nallên le çeşnî bankekanî wllatanî ewrupa û emerîka û ustralya û keneda, ke nek tenya takî naçar û bedbext dedoşn, bellku tenanet dewlletekanîş dedoşn?!
Herweha ewe lebîr deken, ke serbexoyî nîştmanî, wek dewlletî bocwa-nîştmanî, le baştirîn barda wek mîratîyekey çavêz û rawllî bray kastro,rûberrûy ablloqey abûrîy û ramyarîy û serbazîy hêze cîhanluşekan debêtewe û dwacar xobexo û naçar berew dîktatorî bêperdeye mildenêt. Le beramberîşîda sîstemî frepartî parlemanî piştbestû be bazarazadekey nyolîbralîzm wek ‘îraq û efganistan, naçare bbêt be beşêk le sîsteme cîhangreke wek ewey ke deybînîn, le herdû barda bacderî barodoxekan, her xellkî bêdesellat û nedaran, îtir ew bankane dewlletî kon bin ya taybetî modêrn, ewe hîç le amancî bankdarîyeke nagorrêt, ke qostnewey naçarî xellke!
Bo xwêndnewey beşekanî dike klîkî êre bke
Perawêz:
[7]. Bonî newt, Zahîr Bahîr, http://www.dengekan.info/dengekan/11/3682.html
[8]. Le derewey Êdin (Out of Eden) , http://wta.kurdblogger.com
[9]. Sernic bdene pertûkekey con pêrkîniz, ke bo zorbey zmane ewrupîyekanwergءrridrawe û le pêgey înternêtî nûserda hem detwanin pertûkekey bedestibhênin û hem giftugo dokumêntereyyekanî bbînin hittp://wwiw.johinperkinis.org