Hejên
Serincdandinêkî rexneyî le pertûkokey “nîgayek le êsta û xewnêk bo sbey”î merîwan wirya, aras fetah, bextyar ‘elî, rêbîn herdî/ beşî bîst u şeşem
2- berew berhemhênanî syasetêkî nawekî û derekî ‘eqllanî
Gutarî nîştmanperwerêtîû syasetî neteweyî kallayek nîye her rojey le bazarêkda saxbikrêtewe ya tenha le katî rûdawu pêşhate syasîye gewrekanda bîrî syasetmedaran bkewêtewe. Gutarî nîştmanperwerêtîû syasetî neteweyî hellgirî prinsîpî syasîn, beşêkî gringin le şêwazî desellatdarêtîû serwerî neteweyî. L93
Sereta pêwîste kemêk le wajegelî wek “‘eqlanî” û na “na’eqllanî” bkollînewe. Eger ‘eqllanî bkeyne kurdî debête “jîranî, jîrane” û bewatayekî dîke “awezpesendî” dêt. Bellam le hemû barekanda na’eqllanî bûnî nîye. Na’eqllanî yekêke le komelle wajeyek, ke be helle bekurdî krawn ya serçawe û bekarbirdinyan bew core bo derkî rêrrewî (mijhbî)yaney nûserekanyan degerrêtewe; lewane “namorrallî, bêmorrallî, naexlaqî, bê exllaqî”, ke le rastîda hemû “jîranî”yek, “morrallî”yek detwanêt le rwangey beramberewe “najîranî” û “namorrallî” bbînrêt û derk bikrêt. Ewey kameyan druste pirsêkî dîkeye û pêwîste locîk û awezpesendî û bnema hawbeşekanî xwaste sruştîye mroyyekan pallpiştî bken. Bellam le barî zmanewanîyewe, ewey ke le wergêrranî wajekanda bo ser zmanî kurdî buwete hoy helle lêkdaneweyan, lelayek eweye ke “bid”î farsî be “bê”î kurdî wergêrdrawe, ke wanîye û “bid” be watay xrap, nacor, napesend dêt, le layekî dîkewe lejêr karayî ayinin û zmanî ‘ereybyewe, “la” ‘erebî deqawdeq bebê leberçawgirtnî taybetmendî heryek lew zmanane, dekrête kurdî û bew core çi le barî pozetîv û çi le barî nîgetîvda zman destemoy bîrkirdnewe û têrrwanînî peyrrew (mijhib)gerayane debêt û nûser dyardekan be reş û spî wêna dekat û xwênerî naagaş be heman şêwe deyangwazêtewe û komellayetî debnewe.
Bem core debînîn, ke ballekey dîkey borcwazî, ke fermanrrewaye, be heman pagende, wirdegîranî xoy tawanbar be “najîranî”bûn dekat, bellam rastî şerrۊdenûkî em dû balle hîç peywendî be mafî mrov û azadî û yeksanî tak û morrall û jîrîyewe nîye.
Rêk be pêçewaney derk ya wanîşandanî nûseranewe, nîştmanperwerî û ramyarî û berjewendî neteweyî, kallayekî temen kurte û serhelldanî bo serhelldanî tîorî dewlletî neteweyî degerrêtewe, ke nasîwnalîzm aydîlocyakeyetî û desellat natwanêt şunasî neteweyî hebêt, bellku şunasî çînayetî borcwazyaney heye, ke çînêkî cîhanîye û mamelley desellatixwazan û desellatdaranî kurd le şaxewe bo şar, le eşkewtewe bo parleman, yekemîn û dwahemîn mamelley nwêneranî ramyarîy borcwazî nîye be nêwî netewe û nîştman û hawullatî û hawxiwênî û zor ştî dîkewe.
Lewêwe ke netewe le çîn û twêjî komellayetî xwast û amanc cyawaz pêkdêt û hîç berjewendîyekî hawbeş nîye, ke bitwanêt borcwazî û krêkar, serwer û jêrdest pêkewe kobkatewe. Tenanet le şerre xwênawîyekanî rizgarî le dagîrkarîşda, lew kateda ke korran û kçanî krêkar û cutyar û zehmetkêş xoyan bo azadî û yeksanî û dadperwerî le sayey derperrandin û ramallînî hêzî dagîrger û parastinî zman û kultûr û pêkhatekanî xoyan be kuştdawe, herdem seranî partekan û hêze çekdarekan letek dagîrgeran le sazş û mamelley berdewamda bûn û tenanet berey hawbeş û pêşleşkirî bo dagîrgeranîş. Wabzanim lêreda pêwîst be nmûnehênanewe nakat û ezmûnekan le serapay cîhanda be drêjayî dû sedey raburdû û le hemû herêmekanî kurdistanîşda bînerî cyawazî amanc û berjewendî çîn û twêjekanî komellgey kurdistanîn û 19 sallî raburdûy desellatdarî borcwazî kurd, zîndûtrîn û aşkratrîn nmûneye.
Wirdeborcwazî be bedesellatgeyîştinî nwêneranî borcwazî le başûrî kurdistanda û derkewtinî deste çînayetîyekeyan, naçar be berizkirdnewey allay rîformixwazîye, taweku firyay desellatdaran bkewn û pêyanbllên “eger çareserî em bare nekrêt qurbanî yekem xotan debin”!
Bem core debînîn, ke le beramber mamelle û sazşî borcwazî be wîst û daxwazî û amancî çîn û twêje stemdîdekan, nîştmanperwerî û netewepersitî kesanêk ke neyantwanîwe le dawî aydyolocyay nasîwnalîstî rizgaryan bbêt û neyantwanîwe hokarî nehatnedî xewnekanyan, wêray raperrîn û sedan hezar qurbanî û derperrandinî dagîrger, derk bken, neteweçîyetîyekeyan serî le şovênîzm û nîştinmanperwerîyekeyan serî le rasîzmewe derçuwe. Ba xwêneran û nûseran sernicî helluyistî nasîwnalîstekan beramber keme netewekanî herêmî kurdistan û beramber ew ‘erebaney ke le encamî dagîrkarî emerîka û hawpeymananî û berhellsitî têrorîstaney her rojey hêze nasîwnalîste ‘erebekan û îslamîyekan, berew herêmî kurdistan aware bûn û her le hawsê mallekanyanewe ta rojname partîy û mîrîy û ehlîyekan prrin le handan û hellxirrandinî demargîrî û hestî djemroyyaney nasîwnalsîtî û rasîstî û tenanet rasîzmî nozad le kurdistan le 19 sallî raburdûda awarekanî kerkûk û aware û penaberanî xorhelat û bakûr û xoraway kurdistanîşî nebwarduwe û djayetî û sukayetî pêkridûn û grifte komellayetî û abûrîyekanyan bo bûnî ewan gêrrawetewe!
Nîştmanperwerekan û nasîwnalîstekan seryan le şagridî û paşrrewî û peyrrewî bîr û aydyakanî (hîtler û mosolonî û kemal etaturk û mîşêl efleq û sedam û hafîz esed)ewe derdeçêt û le baştirîn barda kare encamnedrawekanî ewan tewaw deken. Çunke hîç kat be şwêngirtnewey qurbanî le cêy serkutger, hîç le krokî namroyyaney serkut nagorrêt. Eger pawangerîy û tallangerîy borcwazî handerî dagîrkarî bêt, ewa be hanabirdnewe bo heman sîstemî borcwazîy, hîç le çewsawe manewey take dagîrkrawekan le sayey desellatî borcwazî serkewtûda nagorrêt. Be heman şêwe ke takî jêr sayey desellatî dagîrger be piştîwanî le manewey dagîrkarî, morî koyletî le çarenûsî xoy dedat, be heman şêwe takî xoşbawerr û şwênkewtûy borcwazî desellatixwazî berhellistkar, çewsanewey xoy drêj dekatewe û bindestî xoy le bindestî dagîrkaranewe degwazêtewe bo bindestî taze- bedesellatgeyîştwan.
Nûseran tenya eweyan rast gutuwe, ke “gutarî nîştmanperwerî û ramyarî neteweyî hellgirî prinsîpî ramyarîn û beşêkî gringin le şêwazî desellatdarî û serwerî neteweyî”. Eme tenya rastgotrîn destewajey nûserane lemerr neteweçîyetî, hellbete be ladanî dêwcameke, ke prinsîplî ramyarîy hîç kat prinsîplî negorr û herdemî nîn û rojgarêk hebuwe, ke le arada nebûn û rojgarêkîş dêt, ke le arada namênin. Herweha xudî temenî gutarî nîştinmanperwerî û ewey nawyannawe ramyarîy neteweyî pêş serhelldanî xwastî dewllete borcwazîye sertaserîyekan [wek amrazî rêkxistnewey desellat le boşayî nemanî desellatî fîodalekan û parastinî le destî borcwa şarîyekanda] bûnyan nebuwe û ew demargîrîyey ke ewrro bo netewe heye, pêştir bo xêll buwe û eger berawridî ewroy ewrupa û kurdistan bkeyn, be roşnî ew rastîyeman bo derdekewêt, bew radeyey ke xogrîdanewey tak bo netewe le ewrupa kallbuwetewe, bew rade (ya kem û zyad) le kurdistan xogrîdanewe bo xîll kallbuwetewe, pêçewanekeşî druste, bew radeyey xogrîdanewey tak le ewrupa bo netewe mawe, le kurdistanîş xogrêdanewey tak bo xêll mawe.
Emeş hem bellgey paşrrewî komellge jêrdestekane bo serdestekanyan, hem bellgey drustikrawî netewe û nasruştibûnîyetî, herweha bellgey kar û kardaneweyîbûnî nasîwnalîzme wek berhemî dagîrkarî wllatanî ewrupî, ke way le komellge dagîrkrawekan kirduwe, desellatixwazanyan şwênpêy dewlletanî nasîwnalîstî dagîrger hellgirnewe û hem takî nahuşyar le brî têgeyiştin û peybirdin be hokarekanî dagîrkarî, kewtuwete lîtey rkukînedozî nasîwnalîstane beramber takî bêdesellatî wllatanî dagîrger. Bew core kayey pêgirtnî desellatî borcwazî wek sîstemêk le pêgeyînî berhellsitî nasîwnalsîtîda beramber dagîrkarîy nasîwnalîstî, cîhangîr buwe û kar û kardaneweke serwerî çînayetîyan behêztir kirduwe. Be watayekî dîke, drustibûnî hezî dewlletî serapagîr le wllatanî dagîrkrawda le çeşnî dewlletanî dagîrker, buwete tewawgerî sîsteme çînayetîyyeke û her wek tundutîjî beramber tundutîjî, tundutîjî berhem dehênêtewe, herwaş dagîrkirdnî komellgekan lelayen deselate serapagîrekanewe, le xudî komellge dagîrkrawekanda deselatî serapagîrî berhemhênawetewe. Her eweşe wadekat, ke rewtî rizgarbûnî wllate dagîrkawekan be azadî komellgekan kotayî nehyêt û xwaste û nexwaste bibnewe paşkoy desellate dagîrgerekan û beşêk le sîsteme cîhangîreke û tenanet bibne metrisî kemayetîyekanî jêrdestî xoyan.
Aşkraye sîstemî fîdrallî rêganadat kurd xawenî wezaretî derewey xoy bêt, em kêşeyeş xudî syasetmedaranî kurd lekatî darriştnî destûrî katî ‘îraqda bo kurdyan drustkird, bellam eme manay ewe nîye ke kurd xawenî hîç bernamew sitratîjêkî syasî nawekîû derekî taybet bexoy nebêt. L93
Lêreda pêwîste awrrêk le aydyay fîdralîzm û sîstemî fîdralîstî (fîdralîzm leser bnemay rêkewtinî desellatdaran) bdeynewe. Nûseran zor bêbakane be dû wşe beser bîrî fîdralîstîda têdeperrn û fîdralîzm le rêkewtinî partekan û hêze xêllekî û ayînekanî ‘îraqda kurt dekenewe û çep û rastî beserda dehênin.
Fîdralîzm wek hemû çemkêkî dîke, araste û amanc û şêwazî cyawazî le xogirtuwe û pêş ewey le hîç goşeyekî em dunyayeda sîstemî berrêwebirdin, şêwe û wênay serwerane le fîdralîzm bexowe bigrêt, fîdralîzm şêwaz û mîkanîzmêk buwe bo xudmuxtarî kemînekan û nawçekan le beramber be serapaxwazî kenîse û îpratorekan, le serdemî dewllete nasîwnalîstekanîşda bîr û aydyay bzave djedewlet û djenawendgerakan buwe, ke le herdû barda pêdagirtne leser azadî tak û grup û kemîne û komun û herewezîye azadekan le beramber giştgîrî û serapaxwazî desellatdaran û dagîrgeran.
Eger be pêwane bewaney serewe, ewey le ‘îraqda benêwî fîdralîzmewe le aradaye, binwarîn, ewa brîtî debêt le yekgirtnî komellêk part û xêll û mezheb wek dardestanî dagîrgeran û pasewanî le berijwendîyekanî kompanîye cîhanluşekan, ke têyda hîç netewe û kemayetî û grupêkî ayînî û nawçeyek azadane û xowîstane û xoxwastane neçûte pay ew yekgirtne banekîyey fîdralîzmî dewlletî. Be watayekî dîke, fîdralîzmî dewlletî corêke le serkutî wîst û daxwazî jêrdestanî komellge û kemayetî û grupekan û serkutî azadî û yeksanî û dadperwerî wek bnemayek bo yekgirtnî azadaney takekan û grupekan.
Nûseran dên û em dêwcameye le fîdralîzm dekene amraz û lewêwe aydyay azadîxwazaney fîdralîzm dedene ber rexne û retdekenewe. Fîdralîzm wek binçîney rêkxistinî azadaney komellge le xwarrewerra le ser bnemay serbestî tak û grupekan û yekgirtinyan leser wîst û xwastî xoyan be amancî pêkhênanî berrêweberayetî azadaney komellge leser bnemay yekgirtnî azadaney encumen û komun û herewezîyekan pêşnyarkrawe, taweku le payekanî dewllet û desellatî serapaxwaz û serwerî çînayetî bden û kem bkenewe.
Bellam herwek dêmokrasî rastexo şêwênrawe û letek serwerî komelêk beser komelêkî dîkeda peywestikrawe û şêwey nwênerayetî narastexoy pê bexişrawe, herwa fêdralîzmîş ta astî rêkkewtin û yekgirtnî desellate serû xellkîyekan kurtikrawetewe. Sed û ewende sall lemewber enarkîstekan rexneyan lew şêwe yekgirtne rwalletîyey serwerî borcwakan û fîdralîzmêk ke pagendey bo degen, girtuwe ta degate ew rêkewtin û dêwcame le fêdralîzm, ke be endazyarî hêzekanî emerîka û hawpeymananî le ‘îraqda pêkhênrawe û sepênrawe.
Nûseran le xoşbawerrkirdnî takî kurdda peygîrî le narrastî wtin deken û pagendey le twanadabûnî dû ramyarî cyawazî nawxoyî û derekî deken, emeş dekate retkirdnewey dewlletî nawendî, ke ne dagîrgeran û ne desellatdaran û ne xudî nûseranîş xwazyarî nîn û le berjewendîyan nîye. Herweha eme detwanêt nûsînî ser lafîteyekî pagendey hellbijradin bêt, bellam natwanêt beşêkî peygîraney naw bernameyek bêt. Çunke yek dewllet (betaybet dewlletî ‘îraqî xawen şunasî ‘rubeyî), wate yek ramyarî nawxoyî – dereweyî û yek planî abûrî û yek sîstem. Ba bzanîn le dunyay ketwarîda le fîdralîzme droynekanî trîşda ke lewaneye lay nûseranî kurd nmûneyekî aydyal bin, aya hîç herêmêk ramyarî nawxoyî û derekîy serbexoy heye? Eger na, dey kewate ramyarî nawxoyî û dereweyî herêmî kurdistanîş beşêk debêt le ramyarî nawxoyî û dereweyî giştî ‘îraq. Ewey lay nûseran jîranîye yan na, eweyan pirsêkî tre û eger xwazyarî gorrîn û jîranekirdnî heryek lew dû ramyarîyen, ewa debêt le nawendewe hewll bo gorrînî bden, nek le herêmewe wek beşêk le dewlletî ‘îraq [çunke leser bnemakanî serwerî borcwazî û fîdralîzmî borcwazî, ştekan tenya le nawendewe û leser destî destellatdaran le serewe dekrêt bgorrdirên]. Nek ewey le efsaney serbexoyî neteweyî le sayey borcwazîda, wrrêney serbexobûn û cyawazbûnî ramyarî herêm le ‘îraq wek gişt û nawend bken!
Drustinkirdnî hêzî pêşmergey kurdistanû bedamudezgayînekirdnî pêkhate cyacyakanîû nehênanî bo jêr birryarekanî perleman, pêmandellêt ke hîzbe syasîye kurdîyekan le yekêk le gringitrîn hengawekanda bo drustkirdnî serwerî neteweyî, tûşî nûçdanû feşel bûnû îradey binyadnanî komellgayekî syasî kurdistanîyyan nîye. L94
Lêreda namewêt qse le efsanebûnî rizgarî û serbexoyî nadrust nawinrawî serwerî borcwazî be serwerî neteweyî bkemewe, ewende bese blêm “bebê twanc!”. Mebestî min le efsaney serwerî neteweyî le sayey serwerî borcwazî û serdemî cîhangîrî nîolîbrallîzimda, ewe nîye rizgarbûn û azadî û otonomî tak û grup û netewekan be naketwarî biçwênim, tenya mebestim nîşandanî dûrî û pêçewanebûn û dijbeyekbûnî azadî, yeksanî, dadperwerî wek xwastî tak û grup û netewekan letek serwerî borcwazîye. Çunke ewan pêyanwaye kesanêk detwanin ew efsaneye bkene ketwar!
Katêk ke serwerî û desellatî neteweyî le nawerrokda serwerî û desellatî borcwazî bin, îtir hêz û supay neteweyî xobexo debne kutekî destî ew desellat û serwerîye çînayetîye bo serkutî takekanî heman netewe. Lêrewe ew hêze dezgayî bêt ya na, mîlîşyay partîy bêt ya gardî komarî, hîç le serkutgerbûnî nagorrêt. Eger rojgarêk rolley krêkar û zehmetkêş bo rizgarbûn le dagîrger û xoşbawerrî be serbexoyî neteweyî û hawbeşîy û yeksanî hemû endamanî netewe xoyan fîda kirdbît û amade bûbin bo parastinî mnallêk le enfalgeran û kêllge û mallî cutyarêk le nokeranî be’si gyanyan bext bken, ewa emrro çîtir çekdaranî desellat, ewane hîç amanc û pênawyan nîn, bellku leser fermanî partekeyan û mîrayetî borcwazî herêm amaden teqe le xopîşanderan û krêkaranî mangirtû û xellkî narrazî bken û wek be’sîye nokerekanî pêş xoyan, çalakvananî azadîxwaz tîror ya le zîndanekanda bend bken!